BÜTÖV AZƏRBAYCAN OCAQLARI
Ələkbər Ələkbərov: Türk tarixinin qapalı səhifələri (1-ci hissə)

20:42 / 04-10-2016   /   baxış - 2203

“Xalqı tarixindən məhrum etsən, qul qazanarsan”
Rus xalq misalı

Azərbaycan Qədim Şərqin tərkib hissəsidir. Qədim Azərbaycanın əhalisi, əsasən də Türklər, Qədim Şərqin digər xalqları ilə birlikdə dünya mədəniyyətinə çoxlu töhfələr vermişdir. Xüsusilə qeyd olunmalıdır ki, 200 illik təqiblər və repressiyalara baxmayaraq, Türk dili öz yaşamaq qabiliyyətini sübuta yetirə bilmişdir və onu qədim yəhudi, yunan, latın və erməni dilləri ilə bir cərgəyə qoymaq olmaz. 
Əgər biz müqəddəs kitablara əsaslansaq görərik ki, bütün insanların mənşəyi eyni kökdəndir. Lakin müasir Qərb terminologiyası məqsədli olaraq ayrı-seçkilik yaratmaqla bəşəriyyəti “Qərb” və “Şərq” prinsipləri əsasında bölməyə davam edir. Aydındır ki, Allah (c.c.) qarşısında yalnız ümumbəşəri dəyərlər mövcuddur və bəşəriyyətin Şərq-Qərb prinsipi əsasında bölüşdürülməsi yalnız müəyyən ideologiyanın xidmətidir. Bu ideologiyanın əsasında isə həmişə “parçala və hökmranlıq et” (divide et empera) siyasəti durub. 
Qeyd etməliyik  ki, müasir dövrdə qarşılaşdığımız bütün bəlalar uzunmüddətli bir prosesin nəticəsidir. Avropada kapitalist münasibətlərinin meydana gəlməsi, reformasiya, müstəmləkəçi imperiyaların yaranması,  “mədəni” Avropanın və “geridə qalmış” Şərqin qarşı-qarşıya qoyulması, onun nəticəsi kimi isə “avropamərkəzçiliyin” yaranması bir çox Qərb mütəxəssislərini metodoloji baxımdan düzgün istiqamətləndirmədi. Həmin proseslərin nəticəsidir ki, hazırda biz “Qərb qlobalizmi” ideyası ilə qarşı-qarşıya qalmışıq. Bu cür yanaşmanın bir adı da “ikili standartlar”dır. 
    Peyğəmbərimiz salavatullah demişdir ki, “özünü dərk edən, Allahını (c.c.) da dərk edər”. Şübhəsiz, özünü tanımayan, özünə hörmət etməyən şəxs (millət) digərinə (yaxınına) də hörmət edə bilməz. Buna görə də, müasir dövrdə əsl mənada beynəlmiləl olmaq üçün hər birimiz ilk olaraq özünü, öz xalqını, yəni xalqının qan yaddaşına əsalanan və minilliklərlə onun adət-ənənələrini formalaşdıran “mən”ini dərk etməyi bacarmalıdır. Xalqımızın hansı maddi-mədəni varlıqdan qidalandığını başa düşməsək, biz “biz” ola bilmərik. Rus xalqının gözəl el misalı var: “Hər bir qəpik manatı qoruyur”. Buna görə də, hesab etmək olar ki, “mən-millət-Vətən” anlayışları qarşılıqlı olaraq bir-birinə bağlı və ayrılmazdılar, onun da nəticəsində “biz” anlamı formalaşır. Qərb qlobalizminin demokratiya pərdəsi altında gətirdiyi “ideyalar” isə məhz həmin adı çəkilən vəhdətin parçalanıb, məhv edilməsinə yönəlmişdir. 
Vətəninin gələcəyindən narahat olan hər bir vətəndaş kimi düşünürük – bəs nə baş verdi ki, bu cür nəhəng maddi-mənəvi dəyərlərə malik olan xalqımız qısa müddət ərzində Qərbin siyasi və iqtisadi ekspansiyasına məruz qala bildi? Bizim əcdadlarımız hansı səhvləri buraxdılar ki, XVIII əsrdə ümumi ərazisi 421,6 min кm2 olan Azərbaycanımızın hal-hazırdakı sahəsi 86,6 min кm2 -dir. Əlbəttə, bütün bunlar sosioloji və kulturoloji elmlərin tədqiqat obyektləridir. Bizim qarşıya qoyduğumuz məqsəd isə xalqımıza “Qərbin” ümumdünya hökmranlığı naminə tariximizi necə saxtalaşdırıb, bizi hansı mirasdan məhrum etməsini göstərməkdir. 
    IX əsrə aid olan Bizans salnaməsində avar xaqanlığının dağılması haqqında maraqlı məlumatlar var: bunlar Türk-bulqar xaqanı Krumun əsirliyində olan avar döyüşçülərinin etiraflarıdır. Görüş zamani Krum xan avar döyüşçülərindən soruşdu: “Necə düşünürsüz, nəyə görə ağalarınız və xalqınız talan edildi?” Onlar belə cavab verdilər: “Əvvəl, xaqanımızı həqiqi və düzgün olan məsləhətçilərdən məhrum edən mübahisələr nəticəsində hakimiyyət natəmiz adamların əlinə keçdi. Sonra xalqın qarşısında həqiqəti qoruya bilən hakimlər yollarını azdılar. Bunun əvəzində onlar riyakarlar və oğrularla qardaşlaşdılar; şərabın bolluğu isə sərxoşluğa səbəb oldu və avarlar fiziki cəhətdən zəifləyərək ağıllarını itirdilər. Nəhayət xırda alverə meyl gücləndi, avarlar alverçi oldular. Biri digərini aldadır, qardaş qardaşını satırdı. Bunlar, hökmdar, rusvayçı fəlakətimizin səbəbləridir”. 
Təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, SSRİ-də kommunist və “velikorossizm” ideologiyası hökm sürdüyü şəraitdə xalqımızın tarixi qərəzli olaraq saxtalaşdırılırdı. Bu baxımdan sovet və bəzi yerli tarixçilər həmin yabançı ideologiyaya əsaslanaraq, xalqımızı İran-Qafqaz-Türk etnik elementlərinin qarışığı nəticəsində meydana gəlməsi ideyasından indiyə kimi əl çəkmir. 
Azərbaycan xalqının tarixinin bütün saxtakarlıqlarına baxmayaraq, heç kəs üçün sirr deyil ki, yerli Türklər Türk Dünyasının tərkib hissəsidir. Buna görə də yerli Türklərin tarixi başqa Türk xalqlarının tarixindən ayrılıqda öyrənilə bilməz. Məhz,  yerli Türklərin digər Türk xalqlarının tarixi ilə bir kontekstdə öyrənilməsi Azərbaycan xalqının etnogenezinin mürəkkəb məsələlərindən biridir. Bu məsələnin meydana gəlməsi nəticəsində mütəxəssislər iki qarşı-qarşıya duran qola bölündülər. Məsələnin mahiyyəti isə ondan ibarətdir ki, Azərbaycan torpaqlarında çoxluq təşkil edən Türklər buranın avtoxtonudur, yaxud onların bura gəlişi yalnız xalqların Böyük köçü ilə bağlıdır? Məhz, ikinci nəzəriyyənin tərəfdarları bizim bura “gəlmə” olmamız ideyasını qızışdırıb, mütəmadi olaraq Azərbaycanın “Türkləşməsi” kimi cəfəng bir ideyanı ortaya atırlar. Albanları Qafqaz (udin), atropatenalıları İran mənşəlı, Türkləri isə bu ərazilərə gəlmə kimi təqdim etmək istəyən tədqiqatçılar nəzərdən qaçırırlar ki, burada çoxluq təşkil edən Türklər antropoloji cəhətdən altaylılardan fərqlənir və yerli Türkləri bəzi hallar istisna olmaqla bütövlüklə Avropa irqlidirlər. Əgər Türklər bura gəlmə olsaydılar, onlar bu əraziyə özləri ilə birlıkdə başqa etnoqrafik elementlər, məsələn, musiqi də gətirməli olardılar. Amma Altayın beşpilləli (pentatonika) və Avropanın yeddipilləli musiqi ladlarından fərqli olaraq, xalis Türk (müsəlman) təfəkkürü əsasında köklənmiş Azərbaycan muğamı səkkiz pilləlidir ki, bu da bizi bu torpaqlara gəlmə hesab edənlərin uydurmalarını tam alt-üst edir. Çox təəssüf  ki, uzun müddət tariximizi düzgün işıglandırmağa cəhd edən mütəxəssislərin üzərinə damğalar qoyulurdu və onlar müxtəlif bəhanələrlə aradan götürülərək, məhv edilirdi. 
Sevindirici haldır ki, Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra, biz tarixi həqiqətləri üzə cıxarmaq imkanlarını qazandıq. Türk tarixi isə o qədər zəngindir ki, onu qabartmağa heç bir ehtiyac yoxdur. Tarixi qaynaqların təhlili isə onu deməyə imkan verir ki, Türklər dünya mədəniyyətinin formalaşmasında aparıcı yerlərdən birinə malikdirlər. 
Qeyd olunmalıdır ki, hazırda Azərbaycan torpaqlarının bir hissəsi (Dərbənd və onun ətrafında yerləşən torpaqlar) Rusiya Federasiyasının tərkibindədir. Ümumiyyətlə bu da sirr deyil ki, müasir Rusiyanın əsas ərazisini tarixi Türk torpaqları təşkıl edir. Buna görə də Azərbaycan tarixindən yazdıqda istər-istəməz “rus” tarixinin bəzi “qaranlıq” məqamlarına da töxunmalı olursan. Həmin torpaqlar hazırda Rusiya tərkibində olduğu üçün, orada baş verən hadisələrin oyrənilməsı illər boyu “rus” tarixçilərinin inhisarında olmuşdur. Yerli tarixçilərimiz isə, Azərbaycan tarixi ilə bağlı bəzi məsələlər istisna olmaq şərti ilə, Dərbənddən şimalda baş verən bütün hadisələrə yalnız informativ qaydada toxunub, yaxud da “rus” tarixçilərinin tədqiqatları ilə kifayətlənmişdilər. Qeyd olunmalıdır ki, qədimdə və orta əsrlər boyu Türklərin Azərbaycana axınları məhz Dərbənd vasitəsi ilə həyata keçirilirdi. 
Mütəxəssisləri maraqlandıran bir çöx məsələləri öyrənmək üçün şərti olaraq IX-X əsr qaynaqlarına müraciət etməli olduq. Bu dövrdə Dərbənddən şimalda yerləşən torpaqlarda katolik Qərbin, müsəlman Şərqinin, VIII əsrin sonundan yəhudi dinini qəbul edən Xəzər xaqanlığının və sonralar Kiyev Rusu kimi adlanan dövlətlərin maraqları toqquşur. Yəhudilərin Xəzər xaqanlığında hakimiyyəti  və beynəlxalq ticarəti əllərinə keçirməsi isə regionda siyasi vəziyyəti kəskinləşdirir. Maraqlıdır kı, məhz yəhudi xaqanlarının Azərbaycan torpaqlarına təcavüzünün qarşısını almaq məqsədi ilə Yusif ibn Əbu Sac 912-ci ildə Dərbənd səddini bərpa etdirir. 965-968/9-cu illərdə burada baş verən hadisələr regiondakı vəziyyəti köklü surətdə dəyişir ki, bu da Xəzər xaqanlığının tənəzzülü ilə nəticələnir. 
 Tarixçilər arasında qəbul olunmuş ənənəyə görə isə baş verən hadisələr Kiyev knyazı Svyatoslavın adı ilə bağlıdır. Lakin slavyan və ərəb qaynaqlarının təhlili göstərir ki, Svyatoslav 965-cı ildə yalnız xəzərlərin Sarkel qalasının dağıdılması ilə kifayətlənərək, geri dönür, yəni Kiyev knyazı təxminən 50 il sonra Yusif ibn Əbu Sacin siyasətini həyata keçirir. Fərq yalnız ondadır ki, Əbu Sac Dərbəndi möhkəmləndirdiyi halda, Svyatoslav, yəhudilərin Rus torpaqlarına axınının qarşısını almaq üçün Sarkel qalasını dağıdır. Göründüyü kimi, hər iki dövlət xadimi həmin addımı məhz yəhudilərə qarşı atmışdı. 
O da qeyd olunmalıdır ki, Kiyev salnaməçisi Nestor 968/9-cu ildə baş verən rusların Bulqar və İtilə yürüşündən xəbərsizdir. Həmin hadisələrin təhlili onunla maraqlıdır ki, IX-XI əsrlərdə rusların Xəzər dənizinə və Azərbaycana 11-ə yaxın məlum yürüşləri baş vermişdir. Lakin ərəb tarixciləri və səyyahları bu hadisələri nə qədər ətraflı və müfəssəl işıqlandırsalar da, slavyan qaynaqlarında onlar haqqında heç bir məlumat yoxdur. Ərəb müəllifləri İbn Misqəveyh və Mərvəzinin yazdıqlarına görə isə, Bərdəyə basqın edən “ruslar” müsəlman olmuşlar. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, ərəblərin bəhs etdikləri yürüşlərin Kiyev dövlətinə heç bir aidiyyatı yoxdur. Bununla belə dövrün qaynaqlarında yenə də bu hadisələrin baş verməsində Xəzər yəhudilərinin izləri sezilir. 
Qəbul olunmuş fərziyyələrə əsasən, tarixçilərin “normanist” qolu “rus” adını skandinaviyalı normanlarla bağlamaq istədikləri halda, “antinormanistlər” isə həmin adı “Ros” çayı ilə əlaqələndirirlər. Əvvəla qeyd olumalıdır ki, istər skandinavlar, istərsə də slavyan tayfaları arasında “r-s” kök samitlərindən ibarət olan tayfa yoxdur. “Ros” çayı ətrafında yaşayanlar isə özlərini “rus/ros” deyil, “porşane” adlandırırdılar. Əksinə olaraq, yunanlar rusları “skif (iskit)”, müsəlman müəllifləri isə onları “Türk” adlandırırdılar. IX əsr müsəlman coğrafiyaşünası İbn Xordadbeh isə qəti olaraq bildirir: “O ki, qaldı rus tacirlərinə, onlar saklab cinsindəndirlər”. 
Slavyan qaynaqlarının təhlili onu sübut edir ki, ilk slavyan salnaməsinin müəllifi Nestor (XI-XII əsr) Türk dilini yaxşı bilirdi. Məsələn, Nestor Türk “ağaçəri”ləri “древляне”, Buq (buğa) çayı üzərində yaşayanları “волыняне” kimi təqdim edir. Həmin vaxt Kiyevin Böyük Çöldə hökmranlıq edən qıpçaqlarla münasibətləri gərgin olduğundan, Nestor oxucunu dolaşığa salıb, “rus” adının həqiqi bağlılığını gizlətməyə çalışırdı. Lakin onun davamçısı, Nikon (Patriarx) salnaməsinin müəllifi (XIV əsr) və İvan Qroznının tapşırığı ilə yazılmış “Çar şəcərəsinin dərəcə kitabı”nda ruslar “kuman/qıpçaqlarla” eyniləşdirilirdi. 
Lakin sonraki müəlliflərdən fərqli olaraq Nestor “rus”ların əcdadlarını slavyan hesab edərək, onları polyanlarla bağlayır. “Polyan” adının təhlili isə onu göstərir ki, həmin ad qıpçaqların slavyan salnamələrindəki “polovıy” adlandırılması ilə oxşardır və hər iki söz “sarı (sarışın)” adı ilə əlaqəlidir. Mənbənin təhlilindən aydın olur ki, Nestor polyanları slavyanlar arasında seçilmiş xalq kimi təqdim edir. Göründüyü kimi slavyan tarixçisinin istifadə etdiyi “polyan” və “polovtsı” (половцы → полов+цы/чи mənsubiyyət suffiksi) etnonimlərinin əsasını “pol/polovıy→sarı, çöl” ifadəsi təşkil edir ki, onun də Türk dilində sinonimi “ku”dur. Bu da “kuman/sarıyanız adam” adında öz əksini tapmışdır. Eyni ilə həmin ifadə ərəblərin Kiyevi adlandırdıqları “Kuyaba” adında əksini tapmışdır ki, XIII əsr müəllifi əl-İdrisi isə onu (ﺍﻠﺘﺮﻚ ﻤﺪﻴﻨﺔ ) “madinatu-t-turki” - yəni “Türk şəhəri” adlandırır. Slavyan müəllifi də birmənalı qeyd edir ki, Kiyev xəzərlərin torpaqlarında inşa edilmiş bir qaladır. Qənaətimizə görə “Kuyaba” sözündə olan “aba” ifadəsi Türkcə “oba/məkan” sözünün əksidir. 
Türk dilində “çöl” “yazı”, “çöldə yaşayan isə “yazıq”dır anlamını verir. “Yazıq”ları adı çəkilən ərazilərdə antik və erkən orta əsr müəllifləri də yerləşdirir. Slavyanlar “yazı”da yaşayanları “язычник” adlandırırdılar ki, Kiyevdə xristianlıq qəbul olunduqdan sonra bu söz xristianlar arasında “İsaya inanmayan (kafir)” demək idi. “Polovıy”ların isə “polyanlar”la eyniləşdirilməsi onu göstərir ki, Nestor Türk dilini bildliyi üçün, “yazı” sözünü hərfi tərcümə edir, çünki “polyan”lar deyildiyi kimi, slavyan müəllifinin təxəyyülündə “seçilmişlər”dir. Nestorun “yazıq” ifadəsinin işlətməməsi yalnız onun artıq xristian olması ilə bağıdır. Lakin, maraqlıdır ki, sonraki slavyan müəlliflərindən fərqli olaraq Nestor, həmin dövrdə “kuman” ifadəsi geniş yayıldığı halda ondan da istifadə etmir. “Polyane/rus”ların sarıyanız olması və Nestorun onları “polovıy”larla fərqləndirməsi göstərir ki, mənbələrdə “kuman” sözünün başqa bir sinonimi də var. Türk dillərində “ku“ ifadəsinin sinonimləri “is-/iş-/ız-/uz-/az-“dır (məs. is-ti, iş-ıq, uld-uz, az-ar). “Kuman” adındakı “mən” isə “ər” sözünün sinonimidir. Beləliklə də, bizim qənaətimizə görə yunan və müsəlman qaynaqlarında istifadə olunan “Ρως, Ρωσοι, ﺮﻮﺲ” adlarının ilkin formaları “Urus” olub (hərfi “ər+us; Aruz”). Hətta XIV əsr müsəlman müəllifi Nizaməddin Şami Moskvanı “Urus şəhəri” adlandırır”. 
Xristianlıqdan əvvəl Kiyevin Baş Allahı Perun adlanırdı ki, onun da Türkcə sinonimi “Kuar”, yəni “Şimşək Əri”dir. Belə ehtimal olunduğu halda çox maraqlı bir analogiya üzə çıxır – Kuar/Perun (Od, Şimşək Allahı) → Киев/Kuyaba (Od Allahının şəhəri) →  urus/поляне (Od Allahı şəhərinin sarıyanız əhalisi). 
Nestor slavyanların mənşəyindən yazarkən, onların əcdadlarını Bulqar torpağı ilə bağlayır. Slavyanların bulqarlarla bağlılığını XVIII əsr bolqar tarixçisi Xilendariyalı Paisiy də təsdiq edir. Mütəxəssislərin qənaətinə görə “slavyan” adı yunan qaynaqlarında “Σκλαβηνα, Σκλαβοί”,  latın dilində isə “Sclavus” kimi istifadə edilirdi. Ərəblər bu adı ECÛ°jÆÛ¯/əs-saqaliba kimi işlədirdilər. Bununla da aydın olur ki, qayanaqlarda bizi maraqlandıran tayfanın adı “k” samiti ilə istifadə olunur. Baxmayaraq ki, “slavyan” etnoniminin ilk forması “sclavus/sklavin”dir. Ad oxşarlığına baxmayaraq, onların arasında böyük fərq var. Qaynaqların müqayisəsi isə onu göstərir ki, yunan, latın və ərəb müəllifləri Σκλαβηνα, Σκλαβοί, Sclavus, ECÛ°jÆÛ¯” işlətdikdə oğuz-bulqarları nəzərdə tuturdular. Məsələn, ərəb qaynaqlarında Volqa çayının adı “nəhr əs-saqaliba” kimi xatırlanır. Xatırladığımız Xilendariyalı Paisiy isə xüsusi olaraq qeyd edir ki, Volqanı həmin adla bulqarlar adlandırıblar və o “Volqa” adını “Bolqa” kimi verir. Türk dillərində “r” hərfinin qeyri sabit mövqeyini nəzərə alsaq (arslan – aslan; kutriqur – kutiqur; yapraq–yarpaq və s.) qeyd etməliyik ki, “Volqa/Bolqa” “Bolqar” kimi oxunur. Beləliklə də, qaynaqlarda qeyd olunan Σκλαβηνα, Σκλαβοί, ECÛ°jÆÛ¯adı bilavasitə oquz-bulqarlara aid olan bir  ifadədir. 
Məsələnin mürəkkəbliyi də bundadır ki, Nestor polyanlar vasitəsilə oğuzlala qıpçaqları eyni xalq kimi təqdim etdiyi halda, Mahmud Qaşqarlı onları fərqləndirir. Lakin, biz hesab edirik ki, Nestor həqiqətə daha yaxındır, çünki biz həm oğuzları, həm də qıpçaqları ümumi “Türk” adı ilə adlandırırıq. Məsələn, qaynaqlarda “ku“ tərkibi ilə iki Türk tayfası qeyd olunur – kutriqurlar və kumanlar. Birincilər bulqar-oğuz olduqları halda, ikincilər qıpçaqdılar. Həmin parçalanmanın nə vaxt baş verdiyini isə indi söyləmək çətindir. 
     İran (İbn Mukaffa) əfsanələrinə əsaslanan ərəb müəlliflərı “ECÛ°jÆÛ¯/əs-saqaliba” adının etimologiyasını verərkən, onu fars “səg (it)” və “ləb (dodaq)” sözlərindən meydana gəlməsini qeyd edirlər. Lakin əs-sakaliba adına gəldıkdə, bu ad bütün qaynaqlarda “Y/ sad” hərfi ilə yazılır. Fars dilində istifadə olunan “it” sözü isə “ﺳﮓ  - səg” kimi istifadə olunur ki, bu söz nə yazı üslubu, nə də ki, tələffüz baxımından ərəb qaynaqlarında istifadə olunan ““ECÛ°jÆÛ¯/əs-saqaliba” sözü ilə uyğun gəlmir. 
Qeyd olunmalıdır ki, “əs-saqaliba” sözündə istifadə olunan “-b” hərfi cəm şəkilçini bildirən suffiksdır, məs. lullubi, kaspi. Lakin əgər biz yuxarıda göstərdiyimiz kimi, “r” həfinin qeyri sabit mövqeyini nəzərə alsaq, onda “saqaliba” adında olan “la-“ cəmi bildirən suffiks sayılmalıdır. Məsələn, hazırda da balkarlar “qızlar” sözü əvəzınə “qızla” istifadə edirlər. Bütün bunları nəzərə alaraq, qeyd etməliyik ki, erkən qaynaqlarda istifadə olunan Σκλαβηνα, Σκλαβοί, ECÛ°jÆÛ¯etnonimi Türk “sakalara” aid olan bir sözdür. Bu isə onu göstərir ki, “iskit/sakaları” itmiş xalqlar cərgəsinə aid etmək düzgün deyil, çünki onlar bu və ya digər ad altında ərəb qaynaqlarında qeyd olunurlar. Problemin bu səpkidə qoyuluşu bizim tədqiqat sahəmizi bir az da genişləndirir. Birincisi, ərəb müəlliflərinin bulqarları “sak/ skif”-lərlə eyniləşdirməsi Azərbaycan etnogenezi məsələsində indiyə kimi həll olunmamış albanların mənşəyi ilə bağlı bütün mübahisələrə son qoyur, çünki alban tarixçisi Kalankatuklu birmənalı olaraq adı çəkilən albanların “Sisak” nəslinə mənsub olduğunu göstərir. Tarixi Qafqaz Albaniyasının əsas hissəsini Şirvan təşkil edir ki, bu ad isə farsdillilərin bu əraziyə köçməsindən sonra bulqar nəsli olan “Barsel” etnoniminin hərfi tərcüməsindən yaranan sözdür. 
İkinci məsələ də skif/sakların Azəbaycana gəlişi probemidir. Skif/sakaları farsdilli tayfa birliyi kimi təqdim etmək istəyən bəzi mütəxəssislərin qənaətinə görə ümumiyyətlə farsdilli tayfaların Azərbaycana axınları Qafqaz vasitəsilə şimaldan cənuba doğru həyata keçirilirdi. Lakin aparılan son tətqiqatlar onu göstərir ki, hind-avropalıların ata yurdu Urmiya gölü ətrafı torpaqlardır. Məhz bu ərazidən onların Avropa, Şimali Qafqaz və Asiya ərazisinə yayılma prosesi baş verir. 
Məsələnin bu cür qoyuluşu isə artıq fəlsəfi kateqoriya sayılan “zaman və məkan” prinsiplərini ortaya qoyur. İndiyə qədər fomalaşmış tarix və dilçilik elmi qənaətlərinə gərə miladdan əvvəl IV-III minilliklərdə Avroasiyada yaşayan Türk, sami və hind-avropalılar arasında heç bir təmaslar ola bilməzdi. Çünki sami dillilər Ön Asiyada e.ə. III minillikdə, hind-avropalılar e.ə. II minillikdə, Türklər isə eramızın ilk illərində məskən salmışdılar. Lakin apardığımız tədqiqatlar müəyyən etmişdir ki, artıq e.ə. III minillikdə Türk tayfalarının Təkallahlıq təfəkkürü Balkanlarda (Krit-Miken) və Misir daxil olmaqla Ön Asiyada aparıcı mövqeyə malik idi. İstər sami dillilərdə, istərsə də hind-avropalılarda “Allah~kahin~Ər(döyüşçü)” təfəkkürü məhz Türk dünyagörüşü əsasında formalaşmışdır. Yenə də təkrar edirik ki, adı çəkilən tayfalar arasında təmaslar olmasaydı, həmin xalqların dillərində “N” qədər Türkizmlər mövcud ola bilməzdi. Bunlar isə Türklərin Ön Asiyada azı e.ə. III minillikdən yaşamasını göstərir. 
Məsələnin bu cür qoyuluşu isə metodoloji baxımdan “İnsan kimdir?” sualını ortaya qoyur, çünki müasir dövrdə hələ də bir çox alimlər tərəfindən qəbul olunan “meymundan təkamül” nəzəriyyəsi elmi dolaşığa salaraq, həmin təmasların işıqlandırılmasında acizdir. Burada da növbəti fəlsəfi kateqoriya  - “idrak~iradə” prinsipi yer tutur. Meymuna banan verib ona pianoda hansısa klavişləri basmaqla nə isə öyrətmək olar. Lakin meymun istəsə belə onun antropoloji qurluşu və şüur tərzi ona Bethovenin məşhur “Ay sonatası”-nı yaratmağa imkan verməyəcək. Əgər mütəxəssislərin qənaətinə görə insanı heyvan aləmindən ayıran əmək alətlərinin hazırlamasıdırsa, onda bu artıq “idrak”-la bağlı bır prosesdir. İdrak varsa - deməli insan binaən şüurludur, çünki artıq “iradə”-dən doğan “hazırlamaq” sözü “istehsal etmək” ifadəsinin sinonimidir. Lakin indi də alimlərin bir çoxu yanlış olaraq hesab edirlər ki, insan 3-2,5 mln il əvvəl yaranıb və yalnız 40 min il bundan əvvəl ağıllanıb. Digər tərəfdən də insan və meymunun xromosom quruluş fərqi onlar arasında yarana bilən “nəsil artımı” imkanlarını heçə endirir. Yəni, həmin alimlər istəsələr belə, insan və meymun arasında nəsl artımı üçün bioloji imkanlar yoxdur! Bu isə insanın meymundan əmələ gəlməsi nəzəriyyəsini inkar edir. Şübhəsiz ki, bu çür heç bir elmi əsası olmayan “meymundan təkamül” kimi absurd bir ideya indiyə qədər insanların arasında dezinteqrasiyaya səbəb olub və insanları bir-birindən ayırmasına gətirən amillərdən biridir. 
Həmin absurd nəzəriyyədən fərqli olaraq Müqəddəs Kitablar İnsanın bir kökdən yaranmasını söyləyir. Müasir tədqiqatçılardan fərqli olaraq qədim “alim” bütün biliklərin əsasını Allahda (c.c.) görür və dünyanın varlığını Böyük Yaradanla bağlayırdı. Dünyaya gələn kimi insan əvvəl onu doqquz ay bətnində gəzdirən, sonra isə süd verən doğma anasını tanıyır. Ardınca o, ailənin təminatçısı olan atasını tanıyır, nəhayət, insan bütün dünyanın sahibi olan Allahını (c.c.) dərk etməyə çalışır. Məhz, “insan~Allah (c.c.)” vəhdəti insanın yaradılışından bəri onun düşüncəsinin ana xətti olmuşdur. Buna görə də etnogenez probleminin ən mürəkkəbi də insanın özünü necə dərk etməsi məsələsidir. Yaradılış prinsipini inkar etmək məqsədilə materialist düşüncəli tədqiqatçılar ilk baxışdan ortaya sadə, lakin çox cəfənq bir misal qoydular: “Əvvəlcə yumurta, yoxsa toyuq yaranıb?” Lakin minlərlə toyuq və yumurta olsa belə, xoruz olmasa, yumurtadan heç vaxt cücə çıxmaz! Olardımı Habil və Qabil əgər Allah (c.c.) Adəmi Həvvasız, Həvvanı isə Adəmsiz yaratsaydı. Bu cütlük prinsipi Allah (c.c.) tərəfindən Nuh peyğəmbərə (s) də vəhy olunmuşdu. Baxmayaraq ki, tədqiqatçılar dini - monoteizm, politeizm və panteizm prinsipi əsasında bölürlər, qeyd olunmalıdır ki, hər üç istiqamətin əsasında Təkbaşlanğıc durur. Materialist düşüncəsi ilə bunu belə izah etmək olar – Kainat birdir, lakin onun təzahürü ahəngdir. Teizmdə isə Allah birdir, onun təzahürləri müxtəlifdir. Təsadüfü deyil ki, “Tövrat”, “Zəbur” və “İncil”də Allahın (c.c.) 900, “Quran”da isə 99 adı çəkilir. 
Əgər biz dil və irq fərqlərini kənara qoysaq, deyə bilərik ki, İnsan ona xas olan bütün antropoloji, anatomik və fizioloji fərqləri ilə birdir və o yalnız zahiri təzahürü ilə fərqlənir. İnsanın bütün zahiri fərqlərinə baxmayaraq (yevropoid, neqroid, monqoloid, akselerat, karlik) biz onu adicə “insan” adlandırırıq. Bu prinsipə əsaslanaraq demək olar ki, beyin onu qidalandıran qan, qrup fərqlərinə baxmayaraq birdir;  beynin quruluşu birdir, yalnız təfəkkür tərzi müxtəlifdir və nəhayət “dil” birdir, onun zahiri ifadəsi müxtəlifdir. Beləliklə də, göstərilən analogiya əsasında Müqəddəs Kitablarda qeyd olunduğu kimi insanların bir kökdən meydana gəlməsi ideyasını tam doğru hesab etmək olar. Bu halda yenə də başqa  mürəkkəb suallar yaranır – Allah (c.c.) kimdir və onunla insanın arasında vəhdət yaradan nədir? Müqəddəs “Quran”ımızın “Nur” surəsində deyilir ki, “Allah göylərin və yerin Nurudur”. Allahın “Nur/İşıq” prinsipi həm çoxinanclıqda (Ra, Zevs, Perun), həm də ki digər monoteist (Tanrıçılıq, Musəvilik, Xristian) dinlərində də əks olunub. Məşhur ərəb səyyahı İbn Fədlanın qeydlərinə görə, Türklər İslamı qəbul etməmişdən əvvəl artıq “Bir Tanrı” deyə and içirdilər. Hər bir elmin inkişafı sadədən mürəkkəbə doğrudur. Sadənin başlanğıcı isə işarədir. Buna görə də adı cəkilən vəhdəti anlamaq üçün biz tədqiqatlarımızı şərti işarənin öyrənilməsindən başladıq. Bildiyimiz kimi, “insan” bir varlıq kimi ikilik təşkil edir – ruh (can) və torpaq. Lakin “torpaq” Allah (c.c.) tərəfindən canlandırılmasaydı, Adəm adi palçıq olaraq qalacaqdı. Ruhun enerji olmasını sübut etməyə ehtiyac yoxdur, çünki cisim yaşadıqca onun əvvəlcədən müəyyən edilmiş hərarəti var. İnsan ölən kimi isə onun ruhu çıxır və cisim soyuyur. İnsanın istəyindən asılı olmayaraq onun bütün həyat fəaliyyəti “işığın/enerjinin” qəbul və sərf edilməsi ilə bağlıdır. İnsanın Allahla (c.c.) təmasları da məhz “işıq” səviyyəsində həyata keçirilir, çünki istər “söz”(dua), istərsə də hərəkət (ruku və səcdə) enerji ilə bağlı olan anlayışlardır. Allahla (c.c.) insan arasındakı vəhdəti isə “Nur” sütunu yaradır ki, Türklər ona “pir/bir” dedilər (bundan da slavyanların Baş Allahı “Perun”, “первый, першый” sözləri yaranır). Skandinav-vikinqlar Kiyevi işğal etdikdən sonra slavyan “bir/первый” sözü “odin” kəlməsi ilə əvəz olunur ki, bu da skandinavların Baş Allahı “Odin”-nin adı ilə bağlıdır. İsland müəllifi Snorri Sturulson isə Odini Troyadan gəlmiş As Türklərinin başçısı kimi qələmə verir. 
    Ərəb “bir/١” rəqəminin quruluşu həmin dildəki “¯/əlif” hərfinin quruluşunu xatırladır. Bildiyimiz kimi müasir yazının əsasında şəkli yazı (piktoqrafiya) durur.  İstər ərəb “¯/əlif (öküz)”, istərsə də  yəhudi “א / alef (öküz)” işarələrinin əvvəlki piktoqrafik təcəssümü ”^/ "” idi ki, sonralar yunanlar həmin piktoqrafik işarəni finikiyalılardan alıb çevirməklə “A / alfa” hərfini yaratdılar. Sami çoxinanclığında, sonralar isə yəhudilərdə Yahvənin maddi təcəssümü “^/ Tur” -  תורא / Tоrа”- dır ki, bu söz də yalnız son hərfi ilə (“א / аlef”) Musa peyğəmbərə (s) nazil olan  “תורה / Тövrat”-dan fərqlənir (yəhudi dilində samit “ה / he» hərfi sözün sonunda “a” kimi tələffüz olunur). Maraqlıdır ki, yəhudilərin Şimşək Allahı olan Yəhvə bərəkət Allahı idi, çünki o “torpağı” yağış vasitəsilə canlandırırdı. Bu misallardan göründüyü kimi, qədim “alim” dünyanın dərk edilməsini müxtəlif şərti işarələrlə bildirməyə çalışırdı.    
Bütün Kainat tək varlıqda cəmləşən ahənglikdir ki, onun da sahibi Allahdır (c.c.). Şərti olaraq bu varlığı aşağıdaki işarə ilə ifadə etmək olar - ⊙. Təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, materialist düşüncəsinə qapanan tədqiqatçılar qədim din xadimlərinin şərti mifoloji işarələrlə ifadə etdikləri fikirləri aça bilmədiklərinə görə, ona həmişə qısqancılıqla yanaşmışdılar. Etnogenez məsələləri ilə məşğul olan həmin tədqiqatçıların elə ilk səhvləri də şərtı işarənin (hərfin, rəqəmin) öyrənilməməsindən başlayır. Hər bir ifadənin ilkin dərketmə kateqoriyası olan həmin şərti işarəyə yalnız qrammatik (riyazi) kateqoriya kimi yanaşmaqla, sırf materialist düşüncəsinə malik olan həmin tədqiqatçılar şərti işarənin informativliyini nəzərdən qaçıraraq, onu dərk edə bilmirdilər. Tədqiqatçıların diqqət vermədikləri məsələlərdən biri də qədimdə kahinlərin işlətdikləri palindrom / metateza üsuludur ki (bütöv bir cümlənin yaxud sözün əksinə oxunuşu, məs. kab~bak), bu da öz növbəsində yeni sözlərin yaranması üçün bir vasitə idi. Ona bəzən “güzgü üsulu” da deyirlər. Məsələn, Türk “kişi” ifadəsi palindrom (güzgü əksi) vasitəsi ilə “işik” (işıq) oxunur. Türk dillərində “kişi” sözünün sinonimi isə “ər (ar, ala, ədə)”-dir ki, “ar/ər” sözünün metatezası “Ra” misirlilərdə Günəş Allahı, dünyanı yaradan, “Günəş oğlu” fironun “atasıdır”. “Ər/ar” sözünün mifoloji və dilçilik paralelləri də enerji ilə bağlıdır. Təsadüfü deyil ki “Koroğlu/Rövşən (sÄäÀ- işıqlı)”-in atası “Alı”-dır. Qeyd etdiyimiz kimi, qədim Türk təfəkkürü bir çox xalqların dini görüşlərinə və simvolların meydana gəlməsinə böyük təsir etmişdir. Bu təsir misir, yunan, roma çoxinanclığındakı kimi, yəhudi, xristian və İslam dinlərində də öz əksini tapmışdır. Türklərin monoteizmə gətirdiyi şərti işarələrdən biri də “xaç” simvolu və rusların işlətdikləri “церковь (kilsə)” sözüdür. Xaçı sırf xristian işarəsi kimi qəbul edən tədqiqatçılar yanılırlar, çünki həmin işarə /крест/ xristianlığın meydana gəlməsindən çox-çox əvvəllər yaranmışdır. Həmin işarənin qədim izləri mezolit dövrünə aid olan Qobustan yazılarında əks olunmuşdur. Hər sahədə olduğu kimi, burada da ermənilərin iddialarına görə “xaç” erməni mənşəli sözdür. Lakin bu sözün erkən orta əsrlərdə qazax və qırğızların arasında yayılması və həmin dövrdə ermənilərin adı çəkilən tayfalar arasında təsir dairəsi sıfır dərəcəsində olduğu üçün, onların bu iddiaları rədd edilməlidir. 
Xristian dinində İsa peyğəmbərin (ə) Allah (c.c.) elan edilməsi “xaç”-ın bir simvol kimi açılmasına yardım edir. Əvvəla İsa peyğəmbər (s) Roma prokuratoru tərəfindən edam olunduğu zaman, o xaç üzərində deyil, “T” hərfinə bənzər bir ağacda çarmıxa çəkilib. Yəni həmin ağacın xaçdaki kimi üst tərəfi yoxdur. Məsələyə başqa səmtdən yaxınlaşdıqda sual oluna bilər ki, nəyə görə İsa peyğəmbərin (s) edam edildiyi ağac xristian təsvirlərində dörd tərəfli xaçı xatırladır? 

 

Ələkbər Ələkbərov

tarix üzrə fəlsəfə doktoru



Muxtar Fatih BEYDİLİ: Suriya türkmənlərini Can Azərbaycanla birləşdirən nədir?
14:22 / 03-04-2021
“İlkin yazılar” mövzusunda növbəti diskussiya keçiriləcək
18:37 / 04-10-2018
“Özbək və Azərbaycan tarixinin ümumi sorunları” mövzusunda növbəti diskussiya keçiriləcək
22:39 / 08-03-2017
Turan İmperiyasının tarixi və mahiyyəti. II yazı
19:11 / 23-02-2017
Turan İmperiyasının tarixi və mahiyyəti. I yazı
19:08 / 23-02-2017
Lozanna konfransı – Türkiyənin dünəni və bu günü
22:26 / 10-01-2017
Türkçülüyün kiçik Turanı: Azərbaycan Cümhuriyyəti! II yazı
23:36 / 09-01-2017
ANADOLU'DA VE BALKANLAR'DA ESKİ TÜRK İZLERİ
18:53 / 26-12-2016
Böyük Monqol Xaqanlığının gizli qəhrəmanları – 1 Subutay BahadırBöyük Monqol Xaqanlığının gizli qəhrəmanları – 1 Subutay Bahadır
22:15 / 20-11-2016
ƏNVƏR PAŞANIN SON MÜCADİLƏSİ
11:26 / 17-11-2016
Türkiyədə Cümhuriyyətin qurulduğu ilk dövrlərdə dünyəvilik probleminin ideoloji əsasları
18:50 / 07-11-2016
TÜRK MƏNŞƏLİ NUMİZMATİK MORFEMLƏRİN DİAXRONİK-DİALEKTOLOJİ ASPEKTLƏRİ
22:41 / 28-10-2016
Ələkbər Ələkbərov: Türk tarixinin qapalı səhifələri (2-ci hissə)
13:10 / 05-10-2016
Erməni yalanlarını ifşa edən qədim türk damğaları
21:37 / 11-09-2016
Oğuz xan - Aran əsilli Misir fironu
10:06 / 03-09-2016
Ukrayna Ermenileri ve ya Ermenileşen Kıpçaklar
11:28 / 25-07-2016